Dementie (één)
Kort verslag van de workshop Dementie
Verzorgd door : Barbara Oppelaar van Ervarea
Host: Ida van de Lagemaat
Toen ik de beschrijving las van de workshop Dementie wist ik als redelijk nieuw lid van de NVvT dat ik deze kans tot verdieping op dit onderwerp niet moest laten lopen. Dementie is een ziekte waar (door de vergrijzing) steeds meer mensen op directe of indirecte wijze mee te maken gaan krijgen. Het aantal mensen in Nederland met een bepaalde vorm van dementie staat nu op 280000 en zal in de komende jaren met 70 % toenemen. Dit betekent dat de druk op de (mantel)zorg in de komende jaren enorm hoog zal worden. Scholing op dit gebied is dan ook van groot belang. Nu al heeft elke huisarts in Nederland gemiddeld 16 thuiswonende mensen met dementie in zijn/haar praktijk. Mijn eigen vader is er daar één van. Ik schreef me dus snel in voor deze cursus die bestond uit twee dagdelen. Het eerste (theoretische) deel werd online gehouden en vond plaats op woensdag 9 september. Op zaterdag 12 september kwamen we fysiek bij elkaar in Amersfoort waar er werd er ingegaan op spel. Hoe zet je op een realistische manier een persoon met dementie neer? Vanwege corona werd deze praktische sessie 2x in kleine groepen gehouden.
Barbara Oppelaar is een zeer gepassioneerde spreker met veel expertise op gebied van dementie. Tijdens de eerste sessie liet ze ons direct ervaren hoe het is om een brein te hebben dat overvraagd wordt. Rekenen, taal en bewegen. Wanneer je dit allemaal in een hoog tempo tegelijk moet doen dan levert dat stress op waardoor je taken, die eerst niet zo moeilijk leken, helemaal niet meer kunt uitvoeren. Je blokkeert als het ware. Sommige mensen gingen, in een poging om alles nog te kunnen blijven doen, de vragen noteren (antwoorden kwam dan later wel). Andere deelnemers haakten af. Dit was niet te doen. Stress neemt je brein over. Precies wat er met mensen met dementie de hele tijd gebeurt.
Want mensen met een vorm van dementie hebben allemaal een overvraagd brein. Dat komt doordat dementie een progressieve ziekte is die de “hogere” hersenfuncties steeds verder achteruit laat gaan. Met “hogere” hersenfuncties bedoelt men zaken als plannen, reflecteren op jezelf, decorum, oorzaak en gevolgen snappen, en initiatief nemen. Mensen met dementie kunnen deze taken, naarmate de ziekte voortduurt, steeds moelijker uitvoeren. Dit achteruitgaan van de hersenfuncties kan verschillende oorzaken hebben en verschillende gebieden in de hersenen aantasten. Daardoor ontwikkelt bij ieder mens de ziekte zich in een ander tempo of manifesteert het zich op een andere manier. Wanneer mensen met dementie op deze functies aangesproken worden ontstaat er vaak stress. Wat echter bij iedere patiënt intact blijft zijn de “lagere” hersenfuncties: spontaan en impulsief gedrag, ordenen en sorteren, reflexen en spiegelen en (vooral) emotie. Een overvraagd en gestrest brein zal dus emotioneel reageren: vechten, vluchten of bevriezen zijn dan de primaire reacties.
Het geloofwaardig spelen van een patiënt met deze ziekte houdt dus vooral in dat acteurs heel erg in contact dienen te zijn met het spontane, emotionele gedrag. Wees alert op vragen waarbij de hogere functies worden aangesproken! Reacties op anderen verlopen vaak trager (“tel tot 3 voordat je antwoord geeft”) en soms kan men moeilijk woorden vinden. Daarnaast hechten mensen met dementie vaak aan automatismen (“ik trek altijd eerst mijn linker sok aan!”)
Tijdens de tweede dag werden de deelnemers gevraagd om de opgedane theorie verder in de praktijk te brengen. In, vanwege de corona, twee aparte sessies werden we ontvangen bij Ervarea, het bedrijf van Barbara Oppelaar. Na aankomst met thee en koffie kregen we direct twee opdrachten waarbij onze hersenen “op de pijnbank” werden gelegd. Een vrij ingewikkeld spel waarbij we imaginaire, gekleurde ballen naar elkaar moesten gooien en opvangen. Op een gegeven moment werden er van verschillende kanten ballen naar elkaar gegooid. Onthou dan maar eens welke bal welke kleur heeft. Na deze opwarmer kregen we in duo’s de opdracht om tellen, bewegen en het noemen van een bekende Nederlander te combineren. Het leverde niet alleen hilarische taferelen op, ook belangrijke inzichten kwamen naar boven. Wat het is bijna niet te doen! Wat gebeurt er met ons wanneer we dingen moeten doen waar we bijna niet toe in staat blijken? Terwijl we denken dat het toch niet zo moeilijk moet zijn?
We kunnen in zo’n geval moeilijk tot keuzes maken komen. We voelen ons gestrest en zijn bang om fouten te maken, om dom over te komen. We gaan enorm vertragen in de hoop het nog een beetje bij te kunnen houden. Kortom: we ervoeren heel duidelijk hoe een persoon met dementie zich moet voelen. Wat een eyeopener!
Na nog een oefening waarbij we elkaars spiegelbeeld moesten zijn (in duo’s) kwam er nog twee inzichten bij: spiegelen is makkelijker als je echt in verbinding bent met de ander en de handeling van je partner vertrouwd is. Dat geldt voor mensen met dementie ook. Het is dan ook niet verwonderlijk dat mensen met dementie geholpen worden als hulpverleners vertraagd handelen, voorspelbaar gedrag laten zien, in verbinding zijn met de patiënt. Doet men dit niet dat levert dit onrust op bij de patiënt.
Na de pauze hebben we al deze inzichten gecombineerd en mochten we een mens met dementie spelen. Barbara speelde steeds (één op één) een goedbedoelende hulpverlener die niet altijd het juiste gedrag liet zien bij de patiënt. Als mensen met dementie moesten we reageren. Ik heb aan den lijve ervaren hoe het moet zijn om deze ziekte te hebben en benaderd te worden door iemand die daar niet zo goed mee om ging. Het emotioneerde me. Het was een les die ik niet snel zal vergeten. Ook de overige deelnemers in mijn sessie hadden dit zo ervaren.
Al was het een zeer indrukwekkende workshop die wat mij betreft naar meer smaakt! Er is nog een boel werk te doen.
Ik dank Barbara Oppelaar voor geven van deze interessante workshop en haar gastvrijheid en Ida van de Lagemaat voor het hosten!
Willem-Jan Slaats