“Het zijn allemaal krengen” 

(Workshop ‘Mensen met dementie beter begrijpen’ door Barbara Oppelaar van Ervarea)
Zo eindigt één van de anekdotes die Barbara Oppelaar in haar workshop ‘Mensen met dementie beter begrijpen’ schetst. Mevrouw X had aan de verzorging om een koekje gevraagd. Toen ze deze niet kreeg, omdat ze er al één gehad had, ontglipte deze zin haar. Mevrouw X was zelf namelijk in de stellige overtuiging dat ze overgeslagen was en nog helemaal geen koekje gehad had. 
De workshop zelf werd op 12 september jl gegeven door Barbara Oppelaar van Ervarea en werd op 9 september voorafgegaan door een online gedeelte. In het online gedeelte heeft Barbara het theoretisch kader uiteengezet. In de live workshop (een ochtend- en een middagsessie) zijn we vooral praktisch aan de slag gegaan. Deze opzet bleek goed uit te pakken.
In de online sessie legt Barbara uit dat er verschillende vormen van dementie bestaan, met verschillende ziekteverschijnselen:
⦁ Ziekte van Alzheimer        70%
⦁ Vasculaire dementie         15%
⦁ Lewy Body            10%
⦁ Overig             5 % (FTD, Korsakov, Parkinson)
Vervolgens legt ze schematisch uit wat er gebeurt cq verdwijnt in het brein bij dementie en maakt ze onderscheid tussen het zogeheten onderbein (0-4 jaar) en bovenbrein (4-25 jaar).
Barbara legt uit dat de eigenschappen die horen bij het bovenbrein langzamerhand uitvallen in het dementerende brein. De eigenschappen in het onderbrein blijven (het langst) intact. 
Het theoretisch kader is de opstap voor de live workshop, waarin (na de gebruikelijke kennismaking en koffie) we beginnen met het fictief overgooien van eerst één bal en vervolgens steeds meer ballen. Dit, om te schetsen wat het met je brein doet als je (te) veel verschillende prikkels moet verwerken. Het wordt onoverzichtelijk, chaotisch. 
Afhankelijk van de persoon, kunnen mensen met dementie op verschillende manieren omgaan met prikkels. Sommigen hebben veel prikkels nodig en zullen - bij ontbering hiervan - de drang hebben om bijvoorbeeld veel te gaan wandelen.
Anderen kunnen maar weinig prikkels verwerken en kunnen als gevolg daarvan uren op één en dezelfde plek zitten en vrijwel niets doen. Gezien dit gegeven,vraagt dit dan ook om een op de persoon toegespitste bejegening. Zo zou je aan de bewoner die de hele dag op zijn of haar stoel wil blijven zitten, een aanbod kunnen doen. 
Wat is dan een goed aanbod? Stel je wilt deze bewoner bewegen richting de Bingo die georganiseerd wordt, dan zou de vraag: “Wilt u misschien naar de Bingo” al veel prikkels op kunnen wekken. (Wanneer dan? Waar dan? Hoe kom ik daar? Wie zijn daar? etc…)
Als je zou zeggen: “Ik ga naar de Bingo vanavond”, maak je het aanbod veel toegankelijker en wordt het dus makkelijker voor deze bewoner om hierop ja te zeggen. 
Vervolgens vraagt Barbara ons om elkaar in tweetallen te spiegelen. Les die we trekken uit deze oefening is dat je je moet beperken tot gebaren die vertraagd, vertrouwd en voorspelbaar zijn en dat je verbinding (oogcontact) moet houden. Dit is van groot belang voor mensen met dementie: informatie wordt namelijk vertraagd verwerkt, evenals het bedenken en het geven van antwoorden. 
Voor een trainingsacteur levert dit uiteraard informatie voor het rollenspel: te veel vragen en te snel praten van een deelnemer in een zorg training vraagt  om een reactie qua tegenspel in je rol als trainingsacteur: boos worden, wegdraaien, afhaken etc.

Daarna mogen we zelf aan de slag als persoon met dementie. Barbara vraagt ons om een voor ons bestaand persoon met dementie in gedachten te nemen en dit te plaatsen in ons fysiek. Vervolgens worden we uitgenodigd om haar (in de rol van verzorger) een koekje te vragen. Als ze deze weigert, mogen we één voor één reageren. Dit levert verschillende reacties op. De één wordt boos, de ander voelt zich beschaamd en weer een ander voelt zich verdrietig. Hiermee wordt input voor spelingangen gegenereerd (mocht je als trainingsacteur een persoon met dementie moeten neerzetten in een training). 
Advies is om (als verzorgende) niet in discussie te gaan (“u heeft al twee koekjes gehad, hoor”), maar om aan te sluiten bij het gevoel:  “U vindt ze lekker, hè, deze koekjes” en er zo nodig gewoon nog één te geven. Waarom niet. 

In het laatste gedeelte van de workshop nodigt Barbara ons uit om een situatie neer te zetten vanuit een persoon met dementie. Zij benadert iedereen vervolgens in de rol van verzorger waarbij ze bewust een benadering inzet die een averechts effect zal hebben.
Zo zet één van de deelnemers een persoon neer die met haar ketting speelt. Barbara stapt op haar af, pakt mevrouw haar kettinkje af en zegt: “Wat een mooie ketting, zal ik hem even om doen?” en loopt om mevrouw heen, gaat achter haar staan en doet haar de ketting om. Als mevrouw hierop verbouwereerd reageert, doet Barbara het kettinkje weer af en geeft deze terug aan mevrouw.
Wat hebben we gezien? Hoe vond mevrouw het?
Reacties: mevrouw vond het absoluut niet prettig dat haar kettinkje zo maar werd afgepakt en dat Barbara achter haar ging staan.
De rest zag mevrouw ook verbouwereerd kijken. Unheimisch. Waarom werd mevrouw niet boos, want dat zou ook een reactie kunnen zijn geweest. 
Barbara legt uit dat iedereen natuurlijk op een andere manier kan reageren (meer introvert, meer extravert etc). Daarnaast legt ze de link naar het trainingsacteren en geeft aan dat in een training een explicieter reactie van de trainingsacteur (bv boos worden) effectiever is qua leereffect voor de deelnemers in een training. Als de grens te ver overschreden is, zou je het ook mondeling kunnen aangeven. Als in: “ik zou kunnen hebben gaan slaan, toen je dat en dat deed / zei”. 

Al met al een erg boeiende en vooral ook leerzame training. Barbara heeft in een kort tijdsbestek en met een aanstekelijk enthousiasme veel aangereikt en spreekt met veel respect over mensen met dementie. Ze lardeert haar workshop met mooie en soms ook pijnlijke anekdotes. Zo schetst ze het beeld van een bewoner die steeds haar kamer niet meer kon terug vinden. Met de meest goede bedoelingen hadden de verzorgers een foto van mevrouw naast de kamerdeur gehangen. Toen mevrouw deze foto zag, zei ze: “Dit is niet mijn kamer, hoor, die is van mijn moeder”. 
Voor meer anekdotes: volg de blogs van Barbara op Linkedin. Veel anekdotes zijn ook gebundeld in ‘Bij mij doet ze dat nooit’

Dieuwke Helder

Kort verslag Online workshop APK Spel door Lucia Bomert
Gegeven op maandag 12 okt 2020
Georganiseerd door NVvT

Omdat we van spelen houden!

Daarom deden wij, 6 deelnemers en host Ida,
mee aan de online variant van de workshop spel APK
die Lucia al eerder live begeleidde.

Nu werden vooral de online mogelijkheden onderzocht.
Wat kan je in ‘het kader van je scherm’ laten zien, hoe positioneer je je,
en wat geeft dat voor impuls aan je spelspanning en creativiteit.
Hoe prikkelt dat je fantasie?
Wat bied je daarmee aan spel aan, waar een ander -ook online- op kan reageren.
“Het aanbod dat je doet, bepaalt het spel dat je krijgt.”

We hebben gewerkt met een soort doorgeef-werkvorm waarin we elkaars woorden en emotie
steeds iets uitvergrootten, met nadrukkelijk aandacht voor het non-verbale daarbij.
Dat is wat we live zo goed kunnen, maar wat online ook heel goed in beeld gebracht kan worden.

We hebben elkaar ‘alle hoeken van het scherm’ laten zien, en ervaren hoe theatraal je positie kan zijn als je eens afwijkt van de ‘keurig-in-het-midden-van-het-beeld-zitten’ gewoonte.
In een hoekje kruipen, aan de zijkant zitten, heel dicht op de camera, juist op afstand,
voorover hangen, bewegen, je hoofd half in beeld, alleen je hand, etc.
Dat gaf veel nieuwe spelimpulsen en een hoop plezier.

Ik kan hier niet alle werkvormen uitgebreid bespreken, maar echt:
je komt enorm tot leven bij alles waar Lucia je voor uitnodigt.

Deze workshop van 2,5 uur geeft je heel veel ideeën over hoe je online
als (trainings-)acteur je zeggingskracht en mogelijkheden kan vergroten.
Het is tof om dat met een klein clubje collega’s te onderzoeken,
daar van te leren, maar vooral om samen heel veel pret te hebben.
Nu eens niet dienstbaar aan de ontwikkeling van een deelnemer in een training,
maar helemaal voor jezelf.

Waarom doen?
Omdat we van spelen houden!

Joep de Bont

Kort verslag van de workshop Dementie
Verzorgd door : Barbara Oppelaar van Ervarea
Host: Ida van de Lagemaat

Toen ik de beschrijving las van de workshop Dementie wist ik als redelijk nieuw lid van de NVvT dat ik deze kans tot verdieping op dit onderwerp niet moest laten lopen. Dementie is een ziekte waar (door de vergrijzing) steeds meer mensen op directe of indirecte wijze mee te maken gaan krijgen. Het aantal mensen in Nederland met een bepaalde vorm van dementie staat nu op 280000 en zal in de komende jaren met 70 % toenemen. Dit betekent dat de druk op de (mantel)zorg in de komende jaren enorm hoog zal worden. Scholing op dit gebied is dan ook van groot belang. Nu al heeft elke huisarts in Nederland gemiddeld 16 thuiswonende mensen met dementie in zijn/haar praktijk. Mijn eigen vader is er daar één van. Ik schreef me dus snel in voor deze cursus die bestond uit twee dagdelen. Het eerste (theoretische) deel werd online gehouden en vond plaats op woensdag 9 september. Op zaterdag 12 september kwamen we fysiek bij elkaar in Amersfoort waar er werd er ingegaan op spel. Hoe zet je op een realistische manier een persoon met dementie neer? Vanwege corona werd deze praktische sessie 2x in kleine groepen gehouden.

Barbara Oppelaar is een zeer gepassioneerde spreker met veel expertise op gebied van dementie. Tijdens de eerste sessie liet ze ons direct ervaren hoe het is om een brein te hebben dat overvraagd wordt. Rekenen, taal en bewegen. Wanneer je dit allemaal in een hoog tempo tegelijk moet doen dan levert dat stress op waardoor je taken, die eerst niet zo moeilijk leken, helemaal niet meer kunt uitvoeren. Je blokkeert als het ware. Sommige mensen gingen, in een poging om alles nog te kunnen blijven doen, de vragen noteren (antwoorden kwam dan later wel). Andere deelnemers haakten af. Dit was niet te doen. Stress neemt je brein over. Precies wat er met mensen met dementie de hele tijd gebeurt.
Want mensen met een vorm van dementie hebben allemaal een overvraagd brein. Dat komt doordat dementie een progressieve ziekte is die de “hogere” hersenfuncties steeds verder achteruit laat gaan. Met “hogere” hersenfuncties bedoelt men zaken als plannen, reflecteren op jezelf, decorum, oorzaak en gevolgen snappen, en initiatief nemen. Mensen met dementie kunnen deze taken, naarmate de ziekte voortduurt, steeds moelijker uitvoeren. Dit achteruitgaan van de hersenfuncties kan verschillende oorzaken hebben en verschillende gebieden in de hersenen aantasten. Daardoor ontwikkelt bij ieder mens de ziekte zich in een ander tempo of manifesteert het zich op een andere manier. Wanneer mensen met dementie op deze functies aangesproken worden ontstaat er vaak stress. Wat echter bij iedere patiënt intact blijft zijn de “lagere” hersenfuncties: spontaan en impulsief gedrag, ordenen en sorteren, reflexen en spiegelen en (vooral) emotie. Een overvraagd en gestrest brein zal dus emotioneel reageren: vechten, vluchten of bevriezen zijn dan de primaire reacties.
Het geloofwaardig spelen van een patiënt met deze ziekte houdt dus vooral in dat acteurs heel erg in contact dienen te zijn met het spontane, emotionele gedrag. Wees alert op vragen waarbij de hogere functies worden aangesproken! Reacties op anderen verlopen vaak trager (“tel tot 3 voordat je antwoord geeft”) en soms kan men moeilijk woorden vinden. Daarnaast hechten mensen met dementie vaak aan automatismen (“ik trek altijd eerst mijn linker sok aan!”)

Tijdens de tweede dag werden de deelnemers gevraagd om de opgedane theorie verder in de praktijk te brengen. In, vanwege de corona, twee aparte sessies werden we ontvangen bij Ervarea, het bedrijf van Barbara Oppelaar. Na aankomst met thee en koffie kregen we direct twee opdrachten waarbij onze hersenen “op de pijnbank” werden gelegd. Een vrij ingewikkeld spel waarbij we imaginaire, gekleurde ballen naar elkaar moesten gooien en opvangen. Op een gegeven moment werden er van verschillende kanten ballen naar elkaar gegooid. Onthou dan maar eens welke bal welke kleur heeft. Na deze opwarmer kregen we in duo’s de opdracht om tellen, bewegen en het noemen van een bekende Nederlander te combineren. Het leverde niet alleen hilarische taferelen op, ook belangrijke inzichten kwamen naar boven. Wat het is bijna niet te doen! Wat gebeurt er met ons wanneer we dingen moeten doen waar we bijna niet toe in staat blijken? Terwijl we denken dat het toch niet zo moeilijk moet zijn?
We kunnen in zo’n geval moeilijk tot keuzes maken komen. We voelen ons gestrest en zijn bang om fouten te maken, om dom over te komen. We gaan enorm vertragen in de hoop het nog een beetje bij te kunnen houden. Kortom: we ervoeren heel duidelijk hoe een persoon met dementie zich moet voelen. Wat een eyeopener!

Na nog een oefening waarbij we elkaars spiegelbeeld moesten zijn (in duo’s) kwam er nog twee inzichten bij: spiegelen is makkelijker als je echt in verbinding bent met de ander en de handeling van je partner vertrouwd is. Dat geldt voor mensen met dementie ook. Het is dan ook niet verwonderlijk dat mensen met dementie geholpen worden als hulpverleners vertraagd handelen, voorspelbaar gedrag laten zien, in verbinding zijn met de patiënt. Doet men dit niet dat levert dit onrust op bij de patiënt.
Na de pauze hebben we al deze inzichten gecombineerd en mochten we een mens met dementie spelen. Barbara speelde steeds (één op één) een goedbedoelende hulpverlener die niet altijd het juiste gedrag liet zien bij de patiënt. Als mensen met dementie moesten we reageren. Ik heb aan den lijve ervaren hoe het moet zijn om deze ziekte te hebben en benaderd te worden door iemand die daar niet zo goed mee om ging. Het emotioneerde me. Het was een les die ik niet snel zal vergeten. Ook de overige deelnemers in mijn sessie hadden dit zo ervaren.
Al was het een zeer indrukwekkende workshop die wat mij betreft naar meer smaakt! Er is nog een boel werk te doen.
Ik dank Barbara Oppelaar voor geven van deze interessante workshop en haar gastvrijheid en Ida van de Lagemaat voor het hosten!

Willem-Jan Slaats

4 augustus- heb ik aan de online workshop “dynamiek tussen introverte en extraverte mensen” deelgenomen van de NVvT.

Deze werd gegeven door Marijke van Dusseldorp van Mimicri training. Zij richt haar aandacht op het tot bloei laten komen van introverte professionals binnen teams en organisaties. Ook heeft ze aandacht voor het verschil in functioneren tussen extraverte en introverte mensen in een training. Een introverte deelnemer heeft wat anders nodig dan de extraverte deelnemer.
Vooraf aan de workshop werd gescreend hoe de verhouding introvert/extravert binnen de groep was. Van de 8 personen scoorden 5 hoog op introversie. Opvallend vond ik, want bij trainingsacteurs had ik meer extraverts verwacht!

Wat is het verschil tussen een introvert en een extravert? Er blijkt al verschil in de hersenen te zijn in de route waarop informatieverwerking verloopt. Bij een introvert persoon is de basisspanning in het brein hoger, waardoor zij minder prikkels van buiten nodig hebben en dus snel overprikkeld zijn, en veel actie uit zichzelf kunnen halen. Bij overprikkeling hebben zij de stilte en het alleen zijn nodig om op te laden.
Extraverte personen hebben meer prikkels nodig om tot dezelfde basisspanning in het brein te komen dan introverte personen. Ze hebben meer dopamine nodig en zoeken daarom meer prikkels en spanning op. De route van informatieverwerking is korter en loopt dichter bij de zintuigen. Nieuwe activiteiten geven juist fijne spanning. Extraverte personen verwerken informatie dus via een andere en kortere route, en richten hun aandacht meer naar buiten. Al pratende zetten ze hun gedachten op een rij. Introverte mensen hebben er eerst over nagedacht voordat ze wat zeggen.
Een training in een groep van 12 is voor introverte deelnemers vaak dubbel spannend. Vreemde mensen, veel prikkels, nieuwe dingen. Voor extraverte deelnemers is dat juist voeding van prikkels, dus dopamine! Natuurlijk zijn deze beschrijvingen wat zwart-wit. Mensen die zich in het grote middengebied bevinden op de as Introvert – Extraverte aanleg noemen we ambiverten.
Voor de training betekent deze kennis, dat er aandacht moet zijn voor de veilige inbedding van introverte personen, waardoor ook zij een goed trainingsrendement hebben, en hun waardevolle toevoeging kunnen doen gelden.

We hebben een opwarmer gedaan (gemeenschappelijkheden vinden); opgesplitst in kleine subgroepjes van 2 of drie( ideaal voor introverte personen). Andere geschikte vormen zijn bijv.:
• De hand; hoefijzervormen; klap doorgeven; wiggle-wiggle
• Wat vind je moeilijk: opschrijven op kleine briefjes-in bak gooien-trainer trekt briefje en leest op>
deelnemers kunnen hun gevoel een schaalcijfer geven en op schaal gaan staan. Een VAS score kun je gebruiken om te bevragen naar welke score iemand wil en wat daarvoor nodig is.
Vervolgens geoefend in uitgesteld( 4seconden) reageren op een stelling. Maar ook door de je antwoord uit te stellen door het herhalen van de mening of vraag- en daarbij samen te vatten wat de ander gezegd heeft.

Omdat introverte denkers soms te lang in praten en analyseren blijven hangen, wordt oefenen uitgesteld. Als trainer en acteur kun je hierop actie genereren door:
• Door tijdens het uitvragen al gedrag uit te lokken door het aan te spelen
• U vormen te gebruiken
• Doe het eens fout ( extraverte personen inzetten)
• Begrenzing; wat heb je nodig om binnen een minuut te oefenen
• Aardingsoefening of energizer

En last but not least: Sommige personen leren echt van observeren; juist die introverte deelnemer die veel opmerkt en met verrassende observaties komt. Het is ook een dogma dat iedereen moet oefenen!
Als trainer/acteur kun je ook specifiek vragen naar andere observaties, dan de observaties die door extraverten als eerste worden geroepen. Zo krijgt de positie van de minderheid ook de aandacht.
Kortom: ik heb veel geleerd van de integere wijze waarop Marijke omgaat met de introverte deelnemer. Met de werkvormen bouw je bruggen tussen de verschillende stijlen en is de training ook veilig voor de introverte deelnemer!

Anita Stokman