Verslag opfrisavond over de Roos van Leary In het Polanentheater Amsterdam.

Gastvrouw Judith Schut
De workshop werd gegeven door Ida van de Lagemaat.
Deelnemers: Sofie, Herman, Yvonne, Amerens, Rudolf, Marloes en Patricia (introducé).

Bij binnenkomst in de ruimte waar de workshop gegeven zal worden, is met tape al een groot kruis op de vloer aangebracht. De Roos van Leary! Wie kent hem niet? Tijdens trainingen komt hij regelmatig ter sprake. Het is een bruikbaar werkmodel waarbij de deelnemers door het innemen van verschillende posities de samenwerking tussen collega’s kunnen verbeteren. Proberen om in gesprek blijven, toenadering zoeken, ook als het lastig wordt.
Altijd nuttig en verrijkend om met collega-trainingsacteurs over dit model te sparren. Nadat Ida heeft gemeld dat zij de workshop alleen zal geven omdat Heleen Florusse helaas ziek is, maakt zij een snelle inventarisatie van ieders wensen: veel oefenen, een groter inzicht krijgen, het theoretische kader aanscherpen, het model doorgronden, het specifieke gedrag van de verschillende “taartpunten” kunnen benoemen en demonstreren. Kortom het effectief kunnen toepassen van de Roos van Leary. Daar worden we blij van.

Op internet is veel over informatie over dit model te vinden, de cirkel met de verticale- en horizontale as met daarbij respectievelijk de termen Boven Onder en Tegen Samen. Wat de laatste twee betreft geeft Ida de voorkeur aan de termen van Bert van Dijk namelijk: Afstand en Nabijheid i.p.v. de “strijdkreten” Tegen en Samen.
Mooi, inderdaad beter, sympathieker.

Gedurende de avond werden de vier kwadranten acht taartpunten, waarin steeds meer blauwe-, rode- en groene kaartjes werden gelegd en gele briefjes, met daarop het voorkeursgedrag, verschillende woorden die daarbij horen en het positieve van dat specifieke gedrag, want elk gedrag heeft ook een functie. Het voorbeeld dat o.a. werd genoemd was het gedrag van een strenge brandweerman, dat bestempeld zou worden als “aanvallend”. Dit gedrag kan tijdens een noodsituatie zeer effectief zijn als het gaat om het redden van mensenlevens, als hij met duidelijke bevelen de mensen veilig naar buiten leidt. En zo is bij ieder gedrag wel een kwaliteit/ voordeel te benoemen. Daarbij moeten we nooit uit het oog verliezen, dat gedrag is wat mensen doen en niet wat mensen zijn.

De eerste oefening bestond uit elkaar de hand schudden en hallo zeggen tijdens het doorlopen van de vier kwadranten. Iedereen ging er vol in en er ontstonden hele dialogen terwijl de opdracht was; alleen handen schudden en hallo zeggen. Ja, het was een enthousiast groepje.
Daarna volgde de verkenning van de horizontale en verticale as met een korte simulatie waarbij de ene collega een verzoek had aan de andere. Wie moet als eerste in beweging komen en wat heeft de ander nodig om ook te bewegen en in een andere positie/ gedrag terecht te komen?
Tenslotte werden er scenes in tweetallen gespeeld, met een vaste tekst, waarbij iedere keer een andere uitgangspositie door een van de deelnemers werd ingenomen.

Hilarisch, herkenbaar en confronterend was de oefening n.a.v. de vraag: “wie wil het verslag schrijven?” Die veroorzaakte veel beweging in de Roos van Leary.

Hulde aan Ida die veel briefjes met positieve feed back mocht ontvangen en uiteraard grote hulde aan gastvrouw Judith die, zoals gewoonlijk, alles weer uitstekend had verzorgd.
Het was een zeer geslaagde opfrisavond. Een aanrader!

 

Marloes van den Heuvel

 

WORKSHOP REGIETHEATER
Graag neem ik jullie mee naar een mooie trainingslocatie aan de Bloemendalseweg in Amersfoort. Het is zaterdagochtend 25 januari en Hugo Vos is van plan om namens de NVvT een training verzorgen over regietheater voor collega trainingsacteurs. Nadat alle dertien deelnemers zijn gearriveerd en eindelijk zijn gaan zitten, gaat Hugo voor de groep staan. Dan start Hugo de training meteen met de meest prangende vraag….
Wat is regietheater?
Dat deze vraag nog niet zo heel eenvoudig te beantwoorden is, illustreert Hugo aan de hand van een parabel:
'Voorbij Ghor was een stad, wiens inwoners allemaal blind waren. Op een dag kwam er een koning met zijn hofhouding en zijn leger naar deze stad en zette daar zijn kamp op. Deze koning bezat een olifant, die hij gebruikte om ontzag af te dwingen bij de mensen.
De mensen stonden te popelen om de olifant te zien en sommige blinden renden vooruit om te ontdekken wat het was. En omdat ze geen idee hadden wat de vorm of het uiterlijk van de olifant was, verzamelden ze informatie door een gedeelte ervan te betasten. Ieder van hen dacht dat hij iets begrepen had, omdat hij een gedeelte op de tast onderzocht had.
Toen ze met het nieuws terugkwamen bij hun stadgenoten werden ze onmiddellijk omgeven door mensen die nauwelijks konden wachten om van hen – die het zelf verkeerd begrepen hadden – te horen wat ze dachten dat de waarheid was.
Ze stelden vragen over de vorm en het uiterlijk van de olifant en ze luisterden naar wat hen daarover werd verteld. De man die het oor had aangeraakt werd gevraagd om de aard van de olifant te beschrijven en hij zei: “Het is een groot, ruw ding, zo groot als een tapijt.” Degene die de slurf had aangeraakt zei: “Ik weet wat het is. Het is een rechte en holle pijp, vreselijk en vernietigend.” Degene die een poot had onderzocht zei: “Het is krachtig en stevig, zoals een pilaar.”
Ieder van hen had op de tast een gedeelte van het lichaam van de olifant onderzocht. Maar geen van hen had daardoor een juist beeld van het gehele lichaam gekregen. In plaats daarvan vormden ze allemaal hun eigen beeld van het geheel, maar die voorstellingen waren niet juist.’
Echter, wanneer je deze losse stukjes waarneming naast elkaar legt, dan ontstaat er een beeld van de olifant in zijn geheel. In deze training over regietheater proberen we de vraag ‘Wat is regietheater’ te beantwoorden door al onze stukjes van de olifant bij elkaar te leggen.
Voordat we hiermee starten geven alle deelnemers aan wat zij tijdens deze training willen leren. Iedereen is namelijk zelf verantwoordelijk voor zijn eigen leerproces. De één wil zoveel mogelijk zelf spelen en ervaren. De ander wil zelf een regiescène kunnen schrijven. Weer iemand anders wil weten aan welke criteria regietheater moet voldoen om effect te hebben. Of wat nu precies de rol is van de ‘niet aangestuurde’ speler? En hoe eindig je een scène en wat stem je nu precies af met de opdrachtgever en de deelnemers? Welke varianten zijn er allemaal op het regiemodel?
Met al deze doelen en vragen zijn we aan de slag gegaan en dankzij Hugo en de al ruim aanwezige expertise zijn we erin geslaagd om een min of meer complete olifant te creëren. Ik benoem even de belangrijkste ‘stukjes’ omdat het verslag anders te uitvoerig zou worden. Wil je meer weten, dan kan ik de workshop Regietheater Hugo Vos van harte aanbevelen!

 

Regietheater in het kort
Voor alle duidelijkheid, regietheater en regiemodel zijn beiden benamingen voor dezelfde werkvorm. In de klassieke vorm gaat het om twee acteurs die voor een publiek een situatie meerdere keren uitbeelden. In die situatie is er altijd sprake van een conflict of dilemma. A wil iets, maar wordt daarin gehinderd door B. In de eerste keer dat de scène wordt gespeeld probeert A deze situatie op een niet al te handige manier op te lossen. Het resultaat is dan ook dat A zijn doel niet behaalt. Vervolgens wordt de scène nog een keer gespeeld, maar dan wordt de expertise van het publiek gevraagd. Het publiek mag de scène stoppen wanneer zij A iets fout zien doen om vervolgens tips aan A te geven (via een intermediair of joker, dat kan de trainer of een andere acteur zijn). A voert deze tips dan uit totdat de scène voor het publiek naar tevredenheid is afgerond. Het publiek is dus de regisseur.
Waarom regietheater?
Regietheater wordt gebruikt om universele thema’s en dilemma’s te vertalen in scènes die voor het publiek zeer herkenbaar zijn. Doordat de deelnemers zelf mogen regisseren kunnen zij op een laagdrempelige manier volop experimenteren met nieuw gedrag. De acteur die door het publiek wordt aangestuurd (conflictdrager) heeft veel raakvlakken met het publiek (hetzelfde beroep, werkzaam binnen dezelfde organisatie, etc.), waardoor de deelnemers eigenlijk zichzelf regisseren. Doordat het zo herkenbaar en laagdrempelig wordt het vaak ook wel grappig. Daarvoor is het dan ook absoluut niet nodig om de scène uit te vergroten. Integendeel, je loopt dan het risico dat de scène niet meer herkenbaar is en het publiek zich niet serieus genomen voelt. Oftewel, zoals Hugo het verwoordt, neem humor serieus!
Hoe pak je dat dan aan, zo’n regiemodel?
Er is niet één werkwijze voor regietheater, want er zijn veel varianten mogelijk. Allemaal ook met hun eigen consequenties. Tijdens de workshop hebben we zelfs geoefend met een regiemodel geschreven voor een intern conflict in het hoofd van één persoon. En zo zijn er tijdens de workshop nog meer nieuwe varianten ontstaan. Het advies van Hugo is, als het werkt, dan doe er meer van. Werkt het niet dan probeer wat anders. Blijf experimenteren!
Natuurlijk had Hugo voor ons wel een aantal criteria die we als uitganspunt kunnen gebruiken (behalve een handheld microfoon niet het publiek ingooien). We hebben het over heel praktische zaken gehad zoals bijvoorbeeld de locatie, zichtbaarheid, opstelling in de ruimte en geluid. Maar wat ook cruciaal is, is de afstemming met de opdrachtgever. Blijf doorvragen totdat het conflict of dilemma helder en concreet is, zodat je een speelbare scène kan schrijven. Oefen van tevoren in een repetitiedagdeel en stem daarin ook de taakverdeling af met de intermediair.
En hoe schrijf je dan een scène?
Eerst een algemene tip. Ja, je buurman of buurvrouw schrijft altijd leuker en mooier dan jij, maar bedenk dat jij zelf ook een buurman of buurvrouw bent. Dus excuseer je nooit voor je eigen werk en presenteer het alsof je hiermee de nobelprijs voor de literatuur hebt gewonnen.
De totale speeltijd van een scène is gemiddeld 20 à 30 minuten en dat komt neer op 2 à 3 kantjes tekst. Als het goed is heb je het probleem al goed afgestemd met de opdrachtgever (of deelnemers) en kan je een zeer concrete situatie beschrijven. Begin met een korte, simpele en uitnodigende inleiding (zoals een flaptekst van een boek) en maak voor jezelf duidelijk wat de algehele thematiek is (wat beweegt iemand). Deze thematiek kan je dan in meerdere lagen in je scène verwerken. In de scène zelf verwerk je vervolgens 2 à 3 echt schrijnende fouten/valkuilen (let wel op herkenbaarheid!). Ook hier geldt zeker, maak het jezelf niet te moeilijk! Een tip is om puur te kijken naar het voorgaande wat je geschreven en daarop door te borduren.
En dan de uitvoering…
Allereerst is het van belang dat de spelregels ook duidelijk aan het publiek worden uitgelegd door de intermediair. Bij voorkeur door een (derde) acteur aangezien trainers vaak minder ervaring hebben met deze werkvorm. De deelnemers moeten weten dat iedere tip die zij geven even waardevol is en niet beter of slechter dan de ander. Het doel is om te onderzoeken en niet om te oordelen. Vaak wordt met de deelnemers ook afgesproken dat zij na de eerste keer spelen eerst onderling mogen overleggen (bijvoorbeeld in tweetallen) voordat de scène opnieuw wordt gespeeld.
Als acteur stel je jezelf volledig in dienst van het verhaal en laat je je niet leiden door wat je zelf denkt wat goed of fout is. Na een tip vanuit het publiek wordt de scène een stukje ‘teruggespoeld’ en wordt de tip zo letterlijk mogelijk nagespeeld. Om dit te kunnen doen is het van belang dat gedrag en tekst door de intermediair zo letterlijk mogelijk wordt uitgevraagd. Let er wel op dat er niet meer dan drie tips of aanwijzingen tegelijkertijd worden uitgespeeld. De rol van de tegenspeler is hier erg belangrijk, want nu wordt er echt gereageerd op het gedrag van de ander. Overigens is het leuk om ook een keer als tegenspeler de hulp van het publiek te vragen! De tweede keer wordt de scène zelden weer helemaal uitgespeeld. Je gaat door totdat het publiek tevreden is met het resultaat.
Nog even over de workshop zelf
Het valt niet mee om een groep trainingsacteurs langere tijd in het gareel te houden, maar Hugo wist ons tot het einde van de dag te boeien. Iedereen is weer vol nieuwe kennis en ideeën naar huis gegaan. Zeker ook dankzij het theezakje van Annelies, de Donald Duck van Oscar en het koffieapparaat wat zich zo nu en dan even liet gelden. Hugo, super bedankt voor deze leuke en leerzame dag!

Danny van Geel

Verslag workshop psychiatrische ziektebeelden
Zaterdag 7 december werd in Utrecht de workshop psychiatrische ziektebeelden gegeven door Ton v.d.Bilt en Jan Faassen. Beiden hebben een achtergrond als zorgverlener in de psychiatrie en zijn trainer en acteur. Uit de 45 aanmeldingen waren uiteindelijk 14 personen toegelaten. Populaire workshop dus! Het werd een volledige middag van 13.00-17.00 vol afwisseling met werkvormen en theorie. Actueel is de nieuwe wet zorg en dwang ; dat vergroot de aandacht op het thema
De 4 onderwerpen die aan bod kwamen waren:
1) Wat is een psychiatrische stoornis
2) Wanen/psychoses
3) Bipolaire stoornis
4) Persoonlijkheidsstoornissen: Borderline en antisociale persoonlijkheidsstoornis
In de trainingen is de veiligheid van de cursist belangrijk; men vindt rollenspelen al spannend- dus doseren van je rol kan belangrijk zijn voor het leerrendement. Met je Energizer kun je al het thema contact maken praktisch maken. Ook is het belangrijk wat je zelf emotioneel kunt geven. Intensief spel vraagt als acteur zelf ook dat je kunt ontladen!
1) Psychiatrische stoornis: vermeld in het DSM boek- de bijbel voor alle psychiatrische diagnoses. Oorzaken kunnen divers zijn : stress, onveilige hechting, trauma, genetisch, medische, spanning op het werk, chemisch (drugs)
2) Psychoses : waarnemen los van de realiteit met wanen en hallucinaties
Wanen zijn verstoorde denkbeelden intern gericht. Hallucinaties zijn meer zintuigelijk, associatief, extern gericht en meestal niet leuk
Psychoses kunnen weken tot jaren duren. Bij contact maken is het belangrijk niet een onderdeel van de psychose te worden. Wel kun je zeggen: Ik zie dat er veel met je gebeurd/ ik kan me voorstellen dat het angstig is; ik zie t niet. Kom in beweging, en probeer iemand af te leiden. Raak iemand niet aan.
Er werd een werkvorm gedaan met 3 personen waarbij het accent lag op contact maken bij iemand die een woordenbrij heeft. 1 observeert, en 1 maakt contact met “persoon die praat”.
3) Bipolaire stoornis
Deze stoornis kent een periode van manie en van depressie. Bij een manie zit iemand in de 10e versnelling- bij een depressie in de eerste. Bij de manie is begrenzen en duidelijkheid belangrijk, en bij depressie aansluiten zonder verwachting van wederkerigheid in contact.
Als werkvorm werd contact maken onder tijdsdruk( 30 sec) met een depressieve persoon op de stoel gedaan. Deelnemers komen per stuk binnen- de rest blijft op de gang. Per persoon wordt geprobeerd de depressieve persoon uit de stoel te krijgen.
4) Borderline en antisociale persoonlijkheid
Bij beide vormen valt instrumenteel gedrag en manipulatie op. Een Antisociale persoon heeft meer gecontroleerd instrumenteel gedrag en is overtuigt van eigen status ( Holleder). Bij een borderliner is er een snelle schakeling van emoties. Er wordt contact gezocht vanuit afwijzing omdat de hechting verstoord is. Een patroon van aantrekken en afstoten kenmerkt persoonlijke relaties. Hij speelt mensen uit door te roddelen.
Als werkvorm werd gekozen voor begrenzen; acteur speelt roddelend. Cursist moet gedrag begrenzen. Ook dit wordt gedaan in de vorm; 1 voor 1 vanuit de gang de ruimte binnenkomen.

Het beeld Delier werd ook nog onder de aandacht gebracht omdat je dit veel bij ouderen ziet o.b.v. infecties zoals een blaasontsteking. Kenmerkend zijn visuele hallucinaties. Hierbij kan er in de benadering van de persoon in delier wel worden meegedaan om de hallucinatie weg te jagen. Wat werkt is de persoon met delier uit de ruimte mee te nemen en te kalmeren. Bij het toedienen van antibiotica verdwijnt de delier vrij snel.
Samengevat: de middag werd enthousiast ontvangen en voor velen te kort ervaren. Bij meer tijd kan er ook meer zelf gespeeld worden. Dat is door de organisatie meegenomen.
Tip: de voorstelling: Plakband en Polaroid met Ton van de Bilt erin, laat stadia en de ik-beleving van een dement persoon op een theatrale manier zien. Voor een ieder die met dementie speelt of er interesse in heeft!

Anita Stokman

Are you agile enough?

Op 23 oktober verzorgde Maarten Joosen de workshop: “Are you agile enough?” Ik wist eigenlijk niet dat je meer of minder agile kon zijn, dat het een staat van zijn was. Geïnteresseerd in de informatie over agile werken omdat ik daar zowel als trainingsacteur en ook als trainer mee te maken heb, ging ik naar de workshop.
Agile wil zeggen “(emotioneel) wendbaar, de balans kunnen vinden in een veranderende wereld” Ons idee van de wereld was (en is soms nog) die van Vulnerable, Uncertain, Complex en Ambigu (VUCA) en we bewegen naar VUCA 2.0: Vision, Understanding, Clarity en Agility. Oftewel: VAN FRAGILE NAAR AGILE. Volgens Maarten is dit voor iedere organisatie noodzakelijk om overeind te blijven, balans te vinden en te houden, alle sectoren hebben er mee te maken. Wij als trainingsacteurs dus ook.
Enkele principes van Agile zijn “praat met elkaar”, daarvoor is nodig dat je elkaar fysiek tegenkomt. Contact, elkaar horen, zien en voelen. Vertrouwen geven aan mensen, vaste reflectiemomenten. En continu nadenken over kwaliteit. “Je bent zo goed als wat je geproduceerd hebt.”
Vervolgens ging Maarten in op de belangrijkste kenmerken van agile werken:
Actie ; aan de slag, produceren, maken.
Evolutionair; groei mindset, feedback loops en aanpassen waar nodig en wanneer nodig.
Efficiënt; heldere onderlinge communicatie, zelfsturende teams en discipline.
Ook agile ontwikkelt zich, want zoekt balans in een veranderende wereld. Modern agility heeft de volgende uitgangspunten:
Maak mensen geweldig, zorg dat dit gebeurt in een veilige situatie, leren heeft te maken met experimenteren en zorg ervoor dat je iets oplevert.
De psychologische veiligheid wordt door Maarten nog apart genoemd; deze is essentieel; teamleden moeten zich veilig genoeg voelen om fouten te maken.

Vervolgens heeft Maarten ons uitgelegd wat SCRUM betekent. Een manier van werken binnen agile. Scrum is een term uit de rugby en duidt op het moment dat de spelers de koppen bij elkaar steken en kort overleggen over hun volgende actie en die dan ook zo uitvoeren (en dan weer de koppen bij elkaar). Dat is ook de essentie van de scrum-methode: regelmatig de koppen bij elkaar en gefocust blijven op het doel/product.

Wat betekent het allemaal voor ons trainingsacteurs?
Mensen zullen in deze manier van werken getraind moeten worden en daarbij gaat het nog altijd om communicatie, elkaar aanspreken en werken binnen veranderende gezagsverhoudingen.

Een compacte workshop met veel info, veel “food for thought” en een duidelijker beeld van agile werken en scrum. Om meer te leren en een inzicht te krijgen raadt Maarten ons het filmpje aan over de “marshmellow challenge:

Rest natuurlijk de vraag “am I agile enough?”: tja, ook ik zoek natuurlijk balans in een veranderende wereld. Ik probeer zeker aan te sluiten op de vraag van de opdrachtgever en op die van de deelnemers. Vaak verandert die vraag tijdens de training en zoek je met elkaar naar wegen om ervaringsgericht te leren en waar ik mijn meerwaarde als kan hebben in het leren van de ander. Psychologische veiligheid is zeker belangrijk: deelnemers stellen zich kwetsbaar op en daar ga je zorgvuldig mee om, fouten maken mag zeker, die kunnen we als leermateriaal gebruiken.
Feedback is een belangrijk middel en we dagen deelnemers uit te experimenteren. Ook herken ik de uitspraak “Je bent zo goed als wat je geproduceerd hebt” Ons werk is meteen zichtbaar.
Dus: best wel agile lijkt het zo. Maar is het enough?
Dat weet ik niet, maar het blijft mooi werk en fijn om weer geïnspireerd en goed geïnformeerd te zijn!

Heleen Florusse