Regiemodel
WORKSHOP REGIETHEATER
Graag neem ik jullie mee naar een mooie trainingslocatie aan de Bloemendalseweg in Amersfoort. Het is zaterdagochtend 25 januari en Hugo Vos is van plan om namens de NVvT een training verzorgen over regietheater voor collega trainingsacteurs. Nadat alle dertien deelnemers zijn gearriveerd en eindelijk zijn gaan zitten, gaat Hugo voor de groep staan. Dan start Hugo de training meteen met de meest prangende vraag….
Wat is regietheater?
Dat deze vraag nog niet zo heel eenvoudig te beantwoorden is, illustreert Hugo aan de hand van een parabel:
'Voorbij Ghor was een stad, wiens inwoners allemaal blind waren. Op een dag kwam er een koning met zijn hofhouding en zijn leger naar deze stad en zette daar zijn kamp op. Deze koning bezat een olifant, die hij gebruikte om ontzag af te dwingen bij de mensen.
De mensen stonden te popelen om de olifant te zien en sommige blinden renden vooruit om te ontdekken wat het was. En omdat ze geen idee hadden wat de vorm of het uiterlijk van de olifant was, verzamelden ze informatie door een gedeelte ervan te betasten. Ieder van hen dacht dat hij iets begrepen had, omdat hij een gedeelte op de tast onderzocht had.
Toen ze met het nieuws terugkwamen bij hun stadgenoten werden ze onmiddellijk omgeven door mensen die nauwelijks konden wachten om van hen – die het zelf verkeerd begrepen hadden – te horen wat ze dachten dat de waarheid was.
Ze stelden vragen over de vorm en het uiterlijk van de olifant en ze luisterden naar wat hen daarover werd verteld. De man die het oor had aangeraakt werd gevraagd om de aard van de olifant te beschrijven en hij zei: “Het is een groot, ruw ding, zo groot als een tapijt.” Degene die de slurf had aangeraakt zei: “Ik weet wat het is. Het is een rechte en holle pijp, vreselijk en vernietigend.” Degene die een poot had onderzocht zei: “Het is krachtig en stevig, zoals een pilaar.”
Ieder van hen had op de tast een gedeelte van het lichaam van de olifant onderzocht. Maar geen van hen had daardoor een juist beeld van het gehele lichaam gekregen. In plaats daarvan vormden ze allemaal hun eigen beeld van het geheel, maar die voorstellingen waren niet juist.’
Echter, wanneer je deze losse stukjes waarneming naast elkaar legt, dan ontstaat er een beeld van de olifant in zijn geheel. In deze training over regietheater proberen we de vraag ‘Wat is regietheater’ te beantwoorden door al onze stukjes van de olifant bij elkaar te leggen.
Voordat we hiermee starten geven alle deelnemers aan wat zij tijdens deze training willen leren. Iedereen is namelijk zelf verantwoordelijk voor zijn eigen leerproces. De één wil zoveel mogelijk zelf spelen en ervaren. De ander wil zelf een regiescène kunnen schrijven. Weer iemand anders wil weten aan welke criteria regietheater moet voldoen om effect te hebben. Of wat nu precies de rol is van de ‘niet aangestuurde’ speler? En hoe eindig je een scène en wat stem je nu precies af met de opdrachtgever en de deelnemers? Welke varianten zijn er allemaal op het regiemodel?
Met al deze doelen en vragen zijn we aan de slag gegaan en dankzij Hugo en de al ruim aanwezige expertise zijn we erin geslaagd om een min of meer complete olifant te creëren. Ik benoem even de belangrijkste ‘stukjes’ omdat het verslag anders te uitvoerig zou worden. Wil je meer weten, dan kan ik de workshop Regietheater Hugo Vos van harte aanbevelen!
Regietheater in het kort
Voor alle duidelijkheid, regietheater en regiemodel zijn beiden benamingen voor dezelfde werkvorm. In de klassieke vorm gaat het om twee acteurs die voor een publiek een situatie meerdere keren uitbeelden. In die situatie is er altijd sprake van een conflict of dilemma. A wil iets, maar wordt daarin gehinderd door B. In de eerste keer dat de scène wordt gespeeld probeert A deze situatie op een niet al te handige manier op te lossen. Het resultaat is dan ook dat A zijn doel niet behaalt. Vervolgens wordt de scène nog een keer gespeeld, maar dan wordt de expertise van het publiek gevraagd. Het publiek mag de scène stoppen wanneer zij A iets fout zien doen om vervolgens tips aan A te geven (via een intermediair of joker, dat kan de trainer of een andere acteur zijn). A voert deze tips dan uit totdat de scène voor het publiek naar tevredenheid is afgerond. Het publiek is dus de regisseur.
Waarom regietheater?
Regietheater wordt gebruikt om universele thema’s en dilemma’s te vertalen in scènes die voor het publiek zeer herkenbaar zijn. Doordat de deelnemers zelf mogen regisseren kunnen zij op een laagdrempelige manier volop experimenteren met nieuw gedrag. De acteur die door het publiek wordt aangestuurd (conflictdrager) heeft veel raakvlakken met het publiek (hetzelfde beroep, werkzaam binnen dezelfde organisatie, etc.), waardoor de deelnemers eigenlijk zichzelf regisseren. Doordat het zo herkenbaar en laagdrempelig wordt het vaak ook wel grappig. Daarvoor is het dan ook absoluut niet nodig om de scène uit te vergroten. Integendeel, je loopt dan het risico dat de scène niet meer herkenbaar is en het publiek zich niet serieus genomen voelt. Oftewel, zoals Hugo het verwoordt, neem humor serieus!
Hoe pak je dat dan aan, zo’n regiemodel?
Er is niet één werkwijze voor regietheater, want er zijn veel varianten mogelijk. Allemaal ook met hun eigen consequenties. Tijdens de workshop hebben we zelfs geoefend met een regiemodel geschreven voor een intern conflict in het hoofd van één persoon. En zo zijn er tijdens de workshop nog meer nieuwe varianten ontstaan. Het advies van Hugo is, als het werkt, dan doe er meer van. Werkt het niet dan probeer wat anders. Blijf experimenteren!
Natuurlijk had Hugo voor ons wel een aantal criteria die we als uitganspunt kunnen gebruiken (behalve een handheld microfoon niet het publiek ingooien). We hebben het over heel praktische zaken gehad zoals bijvoorbeeld de locatie, zichtbaarheid, opstelling in de ruimte en geluid. Maar wat ook cruciaal is, is de afstemming met de opdrachtgever. Blijf doorvragen totdat het conflict of dilemma helder en concreet is, zodat je een speelbare scène kan schrijven. Oefen van tevoren in een repetitiedagdeel en stem daarin ook de taakverdeling af met de intermediair.
En hoe schrijf je dan een scène?
Eerst een algemene tip. Ja, je buurman of buurvrouw schrijft altijd leuker en mooier dan jij, maar bedenk dat jij zelf ook een buurman of buurvrouw bent. Dus excuseer je nooit voor je eigen werk en presenteer het alsof je hiermee de nobelprijs voor de literatuur hebt gewonnen.
De totale speeltijd van een scène is gemiddeld 20 à 30 minuten en dat komt neer op 2 à 3 kantjes tekst. Als het goed is heb je het probleem al goed afgestemd met de opdrachtgever (of deelnemers) en kan je een zeer concrete situatie beschrijven. Begin met een korte, simpele en uitnodigende inleiding (zoals een flaptekst van een boek) en maak voor jezelf duidelijk wat de algehele thematiek is (wat beweegt iemand). Deze thematiek kan je dan in meerdere lagen in je scène verwerken. In de scène zelf verwerk je vervolgens 2 à 3 echt schrijnende fouten/valkuilen (let wel op herkenbaarheid!). Ook hier geldt zeker, maak het jezelf niet te moeilijk! Een tip is om puur te kijken naar het voorgaande wat je geschreven en daarop door te borduren.
En dan de uitvoering…
Allereerst is het van belang dat de spelregels ook duidelijk aan het publiek worden uitgelegd door de intermediair. Bij voorkeur door een (derde) acteur aangezien trainers vaak minder ervaring hebben met deze werkvorm. De deelnemers moeten weten dat iedere tip die zij geven even waardevol is en niet beter of slechter dan de ander. Het doel is om te onderzoeken en niet om te oordelen. Vaak wordt met de deelnemers ook afgesproken dat zij na de eerste keer spelen eerst onderling mogen overleggen (bijvoorbeeld in tweetallen) voordat de scène opnieuw wordt gespeeld.
Als acteur stel je jezelf volledig in dienst van het verhaal en laat je je niet leiden door wat je zelf denkt wat goed of fout is. Na een tip vanuit het publiek wordt de scène een stukje ‘teruggespoeld’ en wordt de tip zo letterlijk mogelijk nagespeeld. Om dit te kunnen doen is het van belang dat gedrag en tekst door de intermediair zo letterlijk mogelijk wordt uitgevraagd. Let er wel op dat er niet meer dan drie tips of aanwijzingen tegelijkertijd worden uitgespeeld. De rol van de tegenspeler is hier erg belangrijk, want nu wordt er echt gereageerd op het gedrag van de ander. Overigens is het leuk om ook een keer als tegenspeler de hulp van het publiek te vragen! De tweede keer wordt de scène zelden weer helemaal uitgespeeld. Je gaat door totdat het publiek tevreden is met het resultaat.
Nog even over de workshop zelf
Het valt niet mee om een groep trainingsacteurs langere tijd in het gareel te houden, maar Hugo wist ons tot het einde van de dag te boeien. Iedereen is weer vol nieuwe kennis en ideeën naar huis gegaan. Zeker ook dankzij het theezakje van Annelies, de Donald Duck van Oscar en het koffieapparaat wat zich zo nu en dan even liet gelden. Hugo, super bedankt voor deze leuke en leerzame dag!
Danny van Geel
